07 March 2025
Ben jij echt jezelf of speel je een rol?
Hoe functioneert een team? Wat zijn de onzichtbare krachten die de samenwerking sturen? Als socioloog belicht ik in deze blog graag de dramaturgische theorie van Erving Goffman toe. Volgens zijn theorie kunnen we teams beschouwen als een toneelstuk waarin iedereen rollen speelt en zijn gedrag aanpast aan de situatie.
Het team als een toneelgezelschap
Sociale interacties worden in de theorie van Goffman vergeleken met een theatervoorstelling. We dragen allemaal een “masker” en spelen rollen die passen bij de verwachtingen van anderen en onszelf (Schnabel, 1978).
In een team vertaalt dit zich naar informele rollen die worden aangenomen om de groep soepel te laten functioneren. Dit kunnen rollen zijn zoals de grappenmaker, de criticus, de zorgzame moeder of de bemiddelaar. Deze rollen worden niet formeel toegekend maar ontstaan vanuit de groepsdynamiek. Ze helpen de groep om zich te organiseren, te stabiliseren en zelfs door lastige situaties te navigeren.
In Goffmans gedachtegoed is dit een fundamenteel inzicht: de identiteit van het individu is grotendeels een sociaal construct, gevormd door de interactie tussen het team en het publiek
Frontstage en backstage
Binnen teams speelt niet alles zich 'frontstage' af. De vergaderingen, gezamenlijke teamactiviteiten en contacten met klanten vormen slechts het officiële deel van de interacties. Veel van wat het team echt samenhoudt gebeurt backstage. De informele gesprekken in de wandelgangen of het klaagmoment over klanten aan de koffiemachine vormen een essentieel onderdeel van het team. Deze backstage interacties bieden ruimte voor authenticiteit en oprechtheid, ver van de ogen van het 'publiek'.
Rolfixatie
In gezonde teams zijn de rollen flexibel. Mensen kunnen schakelen tussen verschillende rollen afhankelijk van de situatie. Een teamlid kan de ene keer de creatieve drijvende kracht zijn en de andere keer juist degene die structuur brengt. Deze 'rolvloeibaarheid' zorgt ervoor dat een team zich aanpast aan wisselende omstandigheden en uitdagingen.
In ongezonde teams wordt deze flexibiliteit beperkt. De groepsdynamiek dwingt individuen in vaste rollen, een fenomeen dat bekendstaat als rolfixatie. Iemand die bijvoorbeeld altijd de bemiddelaar is kan zich op den duur uitgeput voelen omdat hij constant de conflicten in het team moet oplossen. Dit kan leiden tot wrijving binnen de groep en zelfs tot een burn-out voor de betrokkenen.
Vraag jezelf af: speel ik deze rol omdat ik het wil, of omdat het verwacht wordt?
Het is belangrijk dat teams leren om deze rolfixatie te doorbreken en weer flexibiliteit te omarmen. Dit kan alleen door open communicatie over de verwachtingen binnen het team en door bewustzijn te creëren over de informele rollen die elk teamlid op zich neemt.
Hoe herstel je de balans in een team?
Organisaties kunnen interventies inzetten, zoals workshops of teamcoaching, om deze dynamieken bespreekbaar te maken. Door stil te staan bij de backstage interacties en te erkennen welke informele rollen iedereen speelt kan het team nieuwe manieren vinden om samen te werken.
Daarnaast is het essentieel om zowel de formele als informele communicatie in een team te verbeteren. Frontstage vergaderingen en officiële overleggen moeten worden aangevuld met ruimte voor spontane, informele gesprekken waar eerlijkheid en authenticiteit centraal staan. Hierdoor krijgt ieder teamlid de kans om zijn of haar rol los te laten en nieuwe manieren van samenwerken te verkennen.
Je rol veranderen begint klein. Neem je altijd het voortouw? Leun eens achterover en wacht af. Zo geef je anderen ruimte om de leiding te nemen.
Conclusie
Teamdynamieken zijn complex en vaak onzichtbaar maar ze spelen een cruciale rol in hoe een team functioneert en hoe de teamleden zich voelen. Vanuit een sociologisch perspectief kunnen we teams beschouwen als toneelgezelschappen waar elk individu een rol speelt. Deze rollen zijn echter niet statisch en evolueren naarmate de behoeften van het team veranderen. Door bewust te worden van deze dynamieken en te investeren in open communicatie en flexibiliteit kunnen teams sterker en veerkrachtiger worden.
Zoals Shakespeare zei in As you like it: ‘All the world’s a stage, and all the men and women merely players’. (Shakespeare geciteerd in: Schechner, 2006, p. 14).
Goffman, E. (1959). The presentation of self in everyday life. New York: Doubleday and co.
Goffman, E. (1990a). The presentation of self in everyday life (2nd ed.). Harmondsworth: Penguin Books.
Goffman, E. (1990b). Presentation of self. In D. Brisset & C. Edgley (Eds.), Life as theater: a dramaturgical source book (2nd ed.), (pp. 129-139). New York: Aldine de Gruyter.
Schnabel, P. (1978). Erving Goffman. In L. Rademaker (Ed.), Hoofdfiguren uit de sociologie 3. Modernen-2. Utrecht/Antwerpen: Het Spectrum.
Schechner, R. (2006). Performance studies: An introduction (2nd ed.). New York: Routledge.
